FİİLLER

1- Yeterlilik Fiili: Fiil + – E+ -bil şeklinde yapılmaktadır. Örnek

Murat sınava geç kalabilir (olasılık)

2- Tezlik Fiili :  Fiil + – İ+ -ver ya da Fiil + – İ+ -gel şekilden yapılır. Örnek;

Birden karşıma çıkıverdi

3- Süreklilik Fiili:  Fiil + – E+ -kal, dur, gel şeklinde yapılır. Örnek;

Yorgunluktan oturduğu yerde uyuyakalmıştı.

4- Yaklaşma Fiili :  Fiil + – E+ -yaz şeklinde yapılmaktadır.

Sınav notlarını öğrenince heyecandan  öleyazdı.

Nesnelerine Göre Fiil Çatısı

§   Geçişli Fiil :  Nesne alabilen “neyi,kimi,ne” sorularına cevap veren fiillerdir. Örnek;
Defterimi sıranın altında unuttumYukarıdaki cümledeki fiil olan unuttuma neyi soru sorulduğunda nesneyi verir.

§  Geçişsiz Fiil :  Nesne alamayan “neyi,kimi,ne” sorularına cevap veremeyen  fiillerdir. Örnek;
Sabaha kadar aralıksız uyumuş

§  Oldurgan Fiil :  Geçişsiz fiillerin “-r,-ar,-er,-t-dır” eklerinden birini alarak geçişli hale gelmesine denir . Örnek;

Gülmek >dür>güldürmek

§  Ettirgen Fiil :  Geçişli fiillerin “-r,-ar,-er,-t-dır” eklerinden birini alarak geçişlilik derecesini yükseltmesiyle oluşan fiillerdir.

Düşünmek>dür>düşündürmek

Öznelerine Göre Fiil Çatıları

§  Etken Fiil : İşi yapanın cümlede bildirildiği fiillerdir. Daha da açıkça söylemek gerekirse gerçek öznenin bulunduğu fiillerdir. Örnek;

Halı sahada maç yaptık (fiil kim sorusunu sorarsanız biz cevabını alacaksınız)

§  Edilgen Fiil :  Gerçek öznenin bulunmadığı  fiillerdir. Edilgen fiiller sözde özne alır ve fiillere “-l,-n” ekleri alır. Örnek ;

Rehberdeki isimleri ara-n- dı.

§  Dönüşlü Fiil:  İşi yapan ve işten etkilenin bulunduğu fiillerdir.  Fiillere “-l,-n” ekleri eklenir.

§  İşteş Fiiller : Eylemin birden fazla özne tarafından birlikte ya da karşılıklı yapıldığı ifade eder.

1- İsim Fiil (mastar)

Fiil köklerine getirilen -ma, -ış, -mak ekleriyle isim fiil yapılır.  İsim fiillerin olumsuzlar ise -ma/me eklerinin gelmesiyle yapılabilir.

2- Sıfat Fiil (ortaç)

Fiil köklerine getirilen -an, -ası, -mez, -ar, -dik,-ecek,-miş ekleriyle sıfat fiil yapılır.  Sıfat fiil eklerini alan bazı sözcükler kalıplaşarak isim halini alabilir.  Örnek dolmuş kelimesi isimleşmiştir.

3- Zarf Fiil (Bağ-Fiil, Ulaç)

Fiil köklerine getirilen -a, -ıp, -dıkça, -arak, -dik,-ır,-alı, -ken, -ınca, -madan, -maksızın ekleriyle zarf fiil yapılır.  Örnek;

Durmaksızın konuşuyor

EK FİİLLER

1 – İsim Soylu Sözcüklere Gelerek Onları Yüklem Yapar

-(i) di Bilinen Geçmiş Zaman:  isim soylu sözcük + -(i) di + şahıs eki

-(i) miş Öğrenilen Geçmiş Zaman:  isim soylu sözcük + -(i) miş + şahıs eki

-dır Öğrenilen Geçmiş Zaman:  isim soylu sözcük + -dır ekinin getirilmesiyle yapılır. Çoğu zaman bu ek düşer.

-(i) se Ek Fiilin Şart Biçimi:  isim soylu sözcük + (i) se ekinin getirilmesiyle yapılır. Cümleye şart anlamı katar.

2- Basit Çekimli Fiillere Gelerek Onları Birleşik Çekim Yapar

Rivayet Birleşik Zaman : Fiil kökü + kip eki + -(i) miş + Şahıs eki

Hikaye Birleşik Zaman : Fiil kökü + kip eki + -(i) di + Şahıs eki

Şart Birleşik Zaman : Fiil kökü + kip eki + -(i) se + Şahıs eki

Kip Ekleri

§  Görülen Geçmiş Zaman da fiil köküne –dı, –di, –du, –dü, –tı, –ti, –tu, –tü eklerinden biri getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek ; iç-ti-m

§  Duyulan Geçmiş Zaman da fiil köküne –mış, –miş, –muş, –müş eklerinden biri getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek; İç-miş-im

§  Şimdiki Zaman da fiil köküne –yor eki getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek; İçi-yor-um

§  Gelecek Zaman da fiil köküne –acak, –ecek eklerinden biri getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek; İç-eceğ-im

§  Geniş Zaman da fiil köküne –r, –ar, –er, –ır, –ir, –ur, –ür eklerinden biri getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek; İç-er-im

§  Gereklilik Kipinde fiil köküne –malı, –meli eklerinden biri getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek; İç-meli-yim

§  İstek Kipinde fiil köküne –a, –e eklerinden biri getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek; İç-e-yim

§  Şart Kipinde fiil köküne –sa, –se eklerinden biri getirilir ve son kısım şahıs ekidir. Örnek; İç-se-m

Fiillerde Olumsuzluk : Fiillerin olumsuzluk biçimleri kip eklerinden önce “-ma/-me” olumsuzluk ekinin getirilmesiyle olur. Fiil Kökü + ma/me+kip eki-sahış eki

Örnek: Çöz-me-di-m

Fiillerde Soru:  Fiil çekiminin soru şekli “mi/mı” eki ile yapılır. Fiil Kökü + mı/mi+kip eki-sahış eki

Örnek Konuş-tu-nuz-mu

Fiiller ve Fiil Çekimi

§  İş Kılış Fiilleri: Eylemin gerçekleşmesi için nesneye ihtiyaç duyulan fiillerdir. Örnek ;  “Eşyaları masanın üzerine bıraktı”

§  Durum Fiilleri: Eylemin gerçekleşmesi için nesneye ihtiyaç duyulmayan fiillerdir. Örnek; ” Annem az önce eve geldi”

§  Oluş Fiilleri: Bu tür eylemlerde  zamanla bir değişim söz konusudur. Özne durumdan başka bir duruma geçebilr.  Örnek; “Üzüntüden saçları ağarmıştı”

Fiil Çekimi

Fiillerin yalnız başlarına cümlede kullanılması mümkün değildir. Cümlede kiip ve kişi eklerini alarak kullanılabilir. Aşağıda gördüğünüz örnek fiil kökü+kip eki+ şahıs eki gelmiş.

Örnek : Gidi+yor+um